Karadeniz’in kuzeyindeki Kıpçak Türklerinden (Kumanlar) italyanlar ve Almanlar tarafından 14. yüzyılda derlenmiş iki bölümlük bir eserdir.(italyan bölümü, alman bölümü)
el yazması, Sözlük-metinler derlemesi olarak sayılabilecek eserin adı Latincedir ve Kuman Kitabı olarak Türkçeye çevrilebilir. Codex Cumanicus’un amacı kuman türkleri arasında hristiyanlığı yaymaktır.
netice itibariyle kuman türkleri her ne kadar hristiyanlığı kabul etse de dillerini unutmamış, sonraki yüzyıllarda dahi kıpçak türkçesi konuşmuş ve eserler meydana getirmişlerdir.

Örnek bölümler;
Kökteki hanlıkta baralmaz-biz Tengri kattında (gökteki krallıkta Tanrı katına varamayız.)
Sözlük bölümünden
agıngıç: merdiven
kıskaç: kıskaç
olturguç: oturulacak yer, sıra, koltuk
açkuç: anahtar
yülügüç/yülüngüç: tıraş bıçağı
yapkıç: kapak, örtü

Alman codexinden

Kıpçak Türkçesi;

Sağınsa men bahasız anını
Kim Xristoz töktü söüp ulunı
Tıyalman yaşınını.
Kim unut’ay munça yigitlikni
Kim içip tatlı çoa suunı
Toydırıldı canını

Yesus tatlı eç yamansız egeç
Ne ıynar sen eç yazısız egeç
Öz nezik boyuñnı

Türkiye Türkçesi
Düşünsem paha biçilmez kanını
Ki isa döktü sevip kullarını
(Bu nedenle) engelleyemem gözyaşımı
Kim unutabilir bunca iyiliği
Ki içip kaynak suyunu
Doyurdu canını

isa (sen) tatlı ve kötülüksüz iken
Niye azap çektirirsin hiç günahsız iken
Kendi nazik bedenine